Op schattenjacht in de Kunstexpress

Nu we het er toch over hebben: het eerste gebouw op ons reisschema bevindt zich ook te midden een verandering. Het Gustav Lübcke-museum ligt op een steenworp van het prachtige centraal station van Hamm. Het in 1993 voltooide en inmiddels gerenoveerde gebouw ziet er al uitnodigend uit vanaf het voorplein. De entreehal met brede hellingbanen, opvallende klassieke lampen, elegante houten muren en een café is licht en Scandinavisch – wow! Deze architectonische nonchalance is niet verrassend, aangezien de twee architecten Jørgen Bo en Vilhelm Wohlert uit Denemarken komen. Hoe zij erin slaagden om musea te bouwen, zullen we zien in het Kunstmuseum Bochum. Het gebouw in Hamm ziet er erg ruim uit – en is voortdurend in verandering. Directeur Thomas Schmäschke is al bezig met de volgende verbouwing. Zijn doel: elke gast moet met plezier langskomen, ook de allerkleinsten – en dat lukt. Op een donderdagochtend zijn hier twee groepen tegelijk, een schoolklas en een groep van een kinderdagverblijf. Hun plezier is duidelijk hoorbaar. Maar Schmäschke en zijn team maken het de geïnteresseerden gemakkelijk. Het Gustav Lübcke-museum omvat ongeveer 13.000 jaar cultuurgeschiedenis in vijf afdelingen – uniek in de wijde omtrek – en de 4000 vierkante meter tentoonstellingsruimte heeft een zeer ontspannen uitstraling. Naast de stoelencollectie in de afdeling voor Toepaste Kunst staat bijvoorbeeld een vaaskunstwerk. Gemaakt met behulp van ultramoderne 3D-printing. En naast de schilderijen uit het verleden ligt een ballenlabyrint uit het heden. De ballen worden aan het rollen gebracht door U’s en O’s, gezongen door de gasten. Er is momenteel een muziektentoonstelling die bezoekers uitnodigt om hier en daar mee te doen. 

Al vanaf het perron ziet men een gouden U boven het Duitse voetbalmuseum. "U" voor brouwerij Union, maar zou ook kunnen staan voor "ongelooflijk". Het oude gistings- en opslaggebouw is allang een culturele baken geworden. Zeven verdiepingen vol cultureel elan, zou men denken. In de foyer vindt men een overzicht. Een bioscoop op de begane grond, plus een bistro en een immersieve ruimte voor experimenten tussen analoge en digitale ervaringen. De afmetingen van dit gebouw zijn ongeëvenaard. We worden aangetrokken door de roltrappen en dat zijn er nogal wat.

Deze keer nemen ze ons niet mee naar de tentoonstellingen van de Universiteit van Dortmund of het bruisende HMKV, het Hartware MedienKunstVerein, een zeer succesvol centrum voor hedendaagse mediakunst. In plaats daarvan brengen ze ons naar het Museum Ostwall, het vlaggenschip van Dortmund. Vijf roltrappen later gaat de deur naar de kunst open. Maar hier is het op of een of andere manier anders. Gouden lijst na gouden lijst, de klassieke schilderijencollectie vindt men hier ook, waarover dadelijk meer. Maar dan: een gigantische muur vol A4-tekeningen – geschilderd door kinderen in een van de ateliers in het gebouw. Een open workshopruimte om het kunstproces mee te beleven. En even later: brede muren met honderden en honderden kleurrijke plakbriefjes. Dit zijn ideeën en bijdragen van de burgeradviesraad van het museum voor gewenste veranderingen in het museum. Zo op elkaar geprikt lijken ze een kunstwerk op zich.

De metro rijdt ook vanaf het centraal station van Bochum, maar wij kiezen voor de wandeling van 15 minuten door het stadscentrum en steken de Nordring over in de richting van de excursiekwartier van Bochum. Onze bestemming is het kunstmuseum in het stadspark. Slechts een paar stappen verder zitten we al in het planetarium met uitzicht op de sterren, in een waterfiets op de gondelvijver of in de "Nordseewelten" van de dierentuin.

Na de draaideur heeft het kunstmuseum ook een Scandinavisch tintje. De Deense architecten Jørgen Bo en Vilhelm Wohlert bouwden dit gebouw tot 1983. Tien jaar voor het Lübcke-museum in Hamm is de gelijkenis onmiskenbaar: een witte, ruime hellingbaan opent de verdiepingen ook hier elegant en armaturen spelen ook hier een grote rol als designkenmerk. Bo en Wohlert ontwierpen zelf de armaturen voor hun legendarische Louisiana Museum in Denemarken. En hingen ook de verzamelobjecten die vandaag de dag heel populair zijn in hun museum in Bochum.

Deze architectuur is "menselijk en gezellig", zegt adjunct-directeur Julia Lerch Zajączkowska en voegt eraan toe: "Ik hoor van mensen die niet graag naar musea gaan dat ze zich hier goed voelen." Hoe komt dat? Grote ramen kijken aan de overkant van de straat uit op het stadspark en aan de andere kant op de privétuinen van de buren. Dakramen laten de blauwe lucht zien, waardoor het museum erg licht is. Daar dragen de 9.000 witte tegels van bisquaat porselein met zwarte afbeeldingen toe bij. De Deense kunstenaar Mogens Andersen bracht het enorme werk aan op een muur van tien bij twintig meter achter de oprit. Vandaag de dag is het de sfeermaker voor de hedendaagse kunst die hier in het "nieuwe gebouw" vanaf 1983 in tijdelijke tentoonstellingen wordt getoond.

Tijdens ons bezoek spreidt kunstenares Theresa Weber een organisch landschap uit en brengt (een) "Chaosmos" in het gebouw, de titel van de tentoonstelling. Directeur Noor Mertens en haar team hebben opkomende kunstenaars in het vizier. Er moet voor iedereen ruimte zijn om hier veel te ontdekken. Ze willen een democratische kunstervaring mogelijk maken in een gebouw dat qua structuur en inhoud "geen tempel van representatie" is, zoals Julia Lerch Zajączkowska het zegt. Integendeel: het doel is om een werkplaatssfeer te creëren en binnenkort kunnen veel burgers bijdragen aan de nieuwe presentatie van de collectie.

In het station van Essen heeft men de keuze: één halte met de metro reizen en een stukje lopen of gewoon een stukje verder lopen naar "The Big Names". Dat is het sleutelwoord bij een bezoek. En de grote namen – de echt grote namen in de kunst zijn niet het enige grote in dit uitstekende museum. De zalen, de werken .... Laten we beginnen in de foyer. Ruim. Eersteklas. De architect David Chipperfield is niet zonder reden geëerd met het "Star"-voorvoegsel en de Pritzker-prijs. Luchtig, helder, waardig... in elke ruimte die we betreden, past dit gevoel tussen het werk en diens ruimte. En de 24 kamers zijn op hun beurt groot. "Neue 

Welten" is de titel van de verzamelingsvoorstelling, waarin de buitengewoon rijke schat naar individuele thema's, ongeacht tijdperk, stijl en materiaal is georganiseerd. Albers uit Bottrop bijvoorbeeld zet de toon van de ruimte met zijn "Hommage to the Square", wat onder andere Frank Stella briljant oppakt met de zwarte en donkere vierkante rondelay in "Tomlinson Court Park I". Daarnaast is er een wandinstallatie en een sculptuur. Een mix waarmee de Folkwang pionier was toen het in 2019 werd gereorganiseerd, en nog steeds indrukwekkend goed is. Een mix van videokunst, lichtkunst, olieverf, fotografie en sculptuur. "We willen een nieuwe manier van kijken evoceren," zegt Folkwang-woordvoerster Anka Grosser, die de gevarieerde selectie verklaart. Het bezoekersboek in de foyer laat zien dat dit gelukt is.

Folkwang-oprichter Karl-Ernst Osthaus was zijn tijd ook ver vooruit. Zijn collectie, die stroomopwaarts in Hagen ontstond, vormt nog steeds de basis van de huidige collectie, die postuum naar Essen ging en hier nu de wereld in vervoering brengt. Osthaus was de eerste in de verre omtrek die ze waardeerde en verzamelde. Vandaag zijn het "The Big Names". Van Gogh's "De oogst, korenveld met maaiers" uit 1889 werd al in 1902 door Osthaus aangekocht. Had Wilhelm Morgner het in gedachten toen hij zijn "Mann auf dem Hügel" in 1911 schilderde? Van Gogh's "Maaier" is anders, hij staat ook links in het midden, maar schijnbaar machteloos tegenover het bijna bergachtige korenveld onder de felle zon. De Franse prentenboeklandschappen liggen in de verte.

Maar laten we weer bij het begin beginnen. In de openingstentoonstelling (tot 25 januari) wordt wat anders los van elkaar staat met veel effect gecombineerd. De gemeentelijke schilderijencollectie, de verzameling prenten en tekeningen van de Mülheimse arts Karl G. Themel (zo kwam de op één na grootste Zille-collectie buiten Berlijn naar Mülheim) en de hoogtepuntencollectie van een Nobelprijswinnaar: Karl Ziegler verhuisde van Halle an der Saale naar Mülheim voor het Max Plank Instituut voor Kolenonderzoek en nam een kerktoren mee. Feininger's “Rode Toren II” (1930). Wat een informatiebord voor de kerk in Halle siert, hangt als origineel aan de muur voor ons. Een prachtig beeld!

Op het grootste werk in de eerste zaal vinden we mede Nobelprijswinnaars - dit vertelt ook over verhuizingen. Gedwongen. Arthur Kaufmann's “Spirituele Emigratie” (1938-1964) toont 38 persoonlijkheden die van Duitsland naar de VS vluchtten om aan de Nazi's te ontsnappen: Einstein, de Manns, Schönberg, Klemperer, Weill... Kaufmann uit Mülheim is er ook bij. Hij vertrok ook. “Het staat in veel geschiedenisboeken,” zegt Bauer-Kersken. De canvasgrootte van 2,10 bij 3,40 meter betekent echter dat het drieluik niet kan worden overgeslagen. Als je ervoor staat, ga je nadenken.

Daarnaast: Hoogtepunten uit de eerste helft van de 20e eeuw: Kandinsky's “Gegengewichte” (1926), Beckmanns “Quappi mit Papagei” (1936), Ernsts “Das innere Gesicht: Ei” (1929), Campendonks “Kleine Katze”. Plus Kirchner, Schlemmer en Rohlfs. De schat aan kunst hier in Mülheim is echt heel indrukwekkend.

Op de een of andere manier past alles hier bij elkaar. Nee, ik heb het niet over de korte wandeling van Duisburg centraal station, dat net mooi begint te worden, naar het museum. Wat ik hiermee bedoel is de onmiddellijk opvallende harmonie van architectuur en kunst. Van de glas-betonconstructie met harde betonvlakken, met kiezelstenen versierde muren, vlak en gebogen, plus grote glazen oppervlakken. Het Lehmbruck-museum is iets bijzonders. Het is een architectonisch kunstwerk, gemaakt door een zoon voor zijn vader. Architect Manfred Lehmbruck (1913-1992) leek precies te weten welke sculptuur van zijn vader Wilhelm (1881-1919) waar in het gebouw moest komen. Hij maakte een architectuurmodel voordat de bouw begon en de verschillende beelden van zijn vader zijn daar heel klein in terug te vinden. De beelden staan al op hun plek sinds de opening in 1964. "Het is sindsdien eigenlijk niet veranderd," zegt museumwoordvoerder Andreas Benedict. En het past: De "Große Stehende", nog maar net te zien in het Folkwang, rust hier op zichzelf onder de lichtkegel van een ronde koepel in het dak. Men noemt ze hier de "Duisburgerin".

Het beroemdste Lehmbruck-beeldhouwwerk ter wereld is echter in zicht. De knielende figuur. Spreken in haar bijzijn lijkt ongepast. Ze knielt heel stil. Waarom? Een engel van de annunciatie? Een danseres? Dit was tenslotte Lehmbruck's eerste werk na zijn aankomst in Parijs. De kunstmetropool van zijn tijd. Hier begon hij een groot kunstenaar te worden. Vergroot de verhoudingen. Wordt onmiskenbaar. Wordt een voorbeeld voor velen. "Die Kniende", hier afgebeeld als een gipsen afgietsel, staat niet in het midden, maar is toch het middelpunt van de zaal.

In de andere vleugel van het gebouw, de glazen hal, doet alles denken aan Wilhelm Lehmbruck, zoals het werd ontworpen door zijn zoon. Hier ratelt een grote machine van Tinguely, wiegen de vormen van Rebecca Horn zachtjes en spiegelt ons een Luther. Daarnaast staan Moore, Cragg, Brancusi, Beuys, Ernst en – natuurlijk – Giacometti. Nog zo'n onmiskenbare figuur. Zijn werken zorgden ooit voor lange rijen voor dit prachtige gebouw tijdens een speciale tentoonstelling.

Een derde, de nieuwste vleugel, bevat gewoonlijk de schone kunsten, tenzij er een speciale tentoonstelling plaatsvindt. Kirchner, Rottluff, Beckmann, Mueller, Macke...., we verbazen ons over de waarde van deze collectie. Op eentje staat zelfs de prijs geschreven. "80.000 DM". Natuurlijk is Beuys ook vertegenwoordigd. Zijn verbazingwekkende band met Lehmbruck kan men het beste ter plekke ervaren. We hebben eerst een pauze nodig. 

Het Lehmbruck biedt hiervoor geen goede gelegenheid, maar de juiste is maar een klein stukje lopen. Met zoveel indrukwekkende kunst hebben we zin in iets wat net zo goed op het bord ligt: een roomplak. Café Dobbelstein is een instituut in Duisburg. Een banketbakkerij als geen ander aan de Duisburgse "Kö", de winkelstraat Königstraße. Ook beeldhouwwerken ontbreken niet. De fonteinmijl loopt hier langs met zeven waterspuitende werken van onder andere Niki de Saint Phalle. De "Kö" begint vlakbij het centraal station. We hebben "Oppassen bij het binnenrijden van de trein". Op weg naar de volgende halte.

Op het centraal station van Düsseldorf nemen we de metro in de richting van de oude stad. De halte "Steinstraße/Königsallee" zou een afleiding kunnen zijn, maar als men in de metro blijft, bereikt men al snel de Heinrich-Heine-Allee. Hier om de hoek, aan de Grabbeplatz, rijst een gebogen gevel van zwart graniet op tot aanzienlijke hoogten. De ingang is niet al te groots. Waarom? Alle vrijgevigheid hier is duidelijk gereserveerd voor kunst. We zijn in de Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen, meer precies in de K20, die de eigen collectie van de deelstaat huisvest met de nadruk op de 20e eeuw. Stichtend directeur Schmalenbach stelde het gedurende bijna drie decennia tot 1990 samen.

 Op de een of andere manier is het alsof hij haar nalatenschap heeft geërfd: Johanna Ey (1864-1947). Beter gezegd: Moeder Ey, zoals de inwoners van Düsseldorf haar noemen. Op een steenworp afstand van de K20 staat ze in brons op het plein dat haar naam draagt. En op de muur van de K20 kijkt ze ons met alerte ogen aan. Bijna majestueus bloeiend in haar paarse jurk, onder de Spaanse kam die een beetje lijkt te zijn afgegleden. Het is geen toeval dat het op een insigne lijkt. Zo gaf Otto Dix (1891-1969) Moeder Ey door aan de eeuwigheid. De vrouw die als verkoopster van bakwaren als bij toeval in de kunst terecht kwam en een zeer gerespecteerde galeriehoudster werd en volgens de verhalen de jonge kunstenaars van de naburige academie met een groot hart steunde. Ze bedankten haar en maakten haar waarschijnlijk de meest geschilderde vrouw in die tijd. Dix beschrijft haar bijzonder goed in 1924. De muurtekst beschrijft haar beeltenis als "robuust levensecht", wat de kijker lange tijd niet uit zijn hoofd zal krijgen. Wat een sterke, indrukwekkende vrouw in de kunstwereld! Deze foto moet men hier in de kunststad Düsseldorf gezien hebben.

Natuurlijk is "Het portret van kunsthandelaar Johanna Ey" een van de beste in Dix' oeuvre en een van de beste in het genre van de Nieuwe Zakelijkheid. Ey's passie voor kunst, voor kunstenaarschap en voor kunsteducatie zou men kunnen zien als een verplichting van het museum. "Onze werken staan in alle naslagwerken vermeld als referentie voor kunststromingen," zegt marketingdirecteur Lotz-Kowal. Het doel was toen om het beste te kopen. Het beste presenteren is nog steeds het doel. Bijna adembenemend domineren de grote werken de "Amerikanersaal". In het midden: Jackson Pollock's "Nummer 32". Een waanzinnig werk van abstract expressionisme, een van zijn gietwerken of drip paintings om meteen verliefd op te worden. En wereldwijd zeldzaam in zijn afmetingen. Naast Rothko, Richter, Trockel, Warhol .... Picasso's "Vrouw voor de spiegel" is ook een van de hoogtepunten van het museum. Wanneer het hangt. "Het is het meest gevraagde werk in de collectie", zegt woordvoerster Susanne Fernandes-Silva. Wereldwijd veelgevraagd voor tentoonstellingen en net zo populair bij de Düsseldorfers. Daarnaast hangen Feininger, Klee, Dalí, Bacon, Matisse, Marc, Ernst ... Veel meer gaat niet. Of toch? "De gaten in de collectie", zoals dat heet, worden momenteel op een verstandige manier opgevuld door directeur Susanne Gaensheimer met klassieke en naoorlogse moderne kunst, maar ook met vrouwelijke kunstenaars en niet-Europese kunst. De collectie groeit dus voortdurend. Wat er nu hangt is genoeg voor ons. Dat moet eerst bezinken. Geweldige kunst!

Vanaf “Leverkusen Mitte” rijdt men met de snelbus in acht minuten naar paleis Morsbroich. Op het eerste gezicht ziet het eruit als een standaard barokpaleis. Maar een eerste blik volstaat niet. Morsbroich is een plezierpaleis van een ander soort. Een “maison de plaisance” in de stemming voor kunst. De eerste aanwijzing hiervoor zweeft boven de boom op de oprijlaan. Een uitpuilende ballon met het opschrift: "Live is great". De uitgezakte tegenhanger hangt in de eik achter het kasteel. De boodschap: "Life isn’t funny". Zinspeelt kunstenaar Werner Reiterer waarschijnlijk op het feit dat koppels vaak aan de voorkant single zijn en aan de achterkant getrouwd naar buiten komen? De hoeveelheid lust en humor er daadwerkelijk door het kasteel zweeft, merkt men op verschillende plekken: Bijvoorbeeld wanneer de blik valt op de zware kroonluchter van gewei in de jachtkamer onder de gebruikelijke lichte en luchtige Calder-mobjle. Wat een ironische combinatie. Hier in Morsbroich zijn we op de juiste plek met onze zin naar kunst.

Net als de mobile is alles hier in beweging. Na jaren van weinig aandacht wordt het park nu verder ontwikkeld. De tijdelijke tentoonstellingen kan men maar beter meteen zien, anders hangt de volgende er alweer. En een vaste collectie van hoog niveau? Die bestaat. Maar die hangt niet. – Nee, stop! Zo eenvoudig is het niet. De Leverkusencollectie is 6000 werken sterk. Maar het paleis is bij lange na niet zo groot. De oplossing is van hout en bevindt zich op de begane grond. Een minidepot van houten latten bevat 30 vooraf geselecteerde werken. Iedereen die dat wil, kan er naar hartenlust een uitkiezen. En dat wordt dan een week lang prominent opgehangen.

Wij vinden dit ontzettend spannend en berusten in het feit dat de tijger van het museum momenteel pauze heeft. Geschilderd door Gerhard Richter in 1965, is het de spreekwoordelijke bonte hond van het museum en waarschijnlijk het beroemdste werk in de collectie. Als men het wilt zien, kan men van tevoren aanmelden en hopen dat men het in de voorselectie vindt. Tijdens ons bezoek hing het witte paard van Münter – een goede vervanging.

De geschiedenis van het gebouw is uitgebreid. Museum Schloss Morsbroich was in 1951 het eerste in zijn soort. Om precies te zijn was dit het eerste naoorlogse museum voor hedendaagse kunst dat in Duitsland werd opgericht. Samen met het Kunstmuseum Krefeld (link) was het in die tijd vrijwel het enige museum in Duitsland. Het gevolg: de groten van de hedendaagse kunst reisden naar Leverkusen, stelden tentoon, ontmoetten elkaar en creëerden iets nieuws. Morsbroich heeft vandaag de dag nog steeds een illustere reputatie in de internationale kunstwereld. Voor kunstminnende internationale kijkers is het momenteel weer in ontwikkeling. En terecht. De aanwezigheid van kunst reikt bijna tot in het heden. Want welke triomf beleeft Leverkusen momenteel in alle media? "Dit is "heet van de naald", grapt collectieconservator Dr. Thekla Zell over het schilderij bij de ingang. Het voetbalstadion van Leverkusen geschilderd in acryl op hout, net afgemaakt en opgehangen. Het enthousiasme voor de kampioenstitel loopt over in het paleis. (Antje Schiffers "BayArena | Bayer 04 Leverkusen", 2024 Olieverf op doek, 110 x 85 cm).

Een vervelende discussie over de toekomst van het museum een paar jaar geleden is al lang voorbij. Vandaag de dag is het kleine museumteam onder leiding van directeur Jörg van den Berg erg actief en bezig met de toekomst. Ze zien het stedelijk museum als een "experimenteerveld" voor burgers en alle bezoekers. De nieuwe enscenering van het kasteelpark is ook erg transparant. Het kunstenaarsduo Christoph Schäfer en Margit Czenki vroeg om samenwerking, er stond een mooie wensdoos voor het publiek klaar en de realisatie begint binnenkort. "We laten bezoekers een kijkje nemen in onze ideeën," zegt collectieconservator Dr. Thekla Zell, die de werkwijze uitlegt en vertelt over bijeenkomsten in de jachtkamer waar burgers over de schouders van het team kunnen meekijken. Het resultaat zijn nieuwe benaderingen en ongewone ideeën. "En als iets niet werkt, doen we het anders," zegt Zell als vanzelfsprekend. Zoveel openheid en bereidheid om te experimenteren wekt nieuwsgierigheid op. Er lijkt hier echt iets goeds aan de hand te zijn, denken we bij onszelf, en we zijn van plan om binnenkort nog eens langs te komen. Maar nu is het tijd, de snelbus komt eraan. 

Wat een panorama! De kraanhuizen, de torens van de Romaanse kerken, de musical-dome. Links en rechts van de trein ziet men een soort instant-Keulen terwijl men zeer langzaam over de Hohenzollernbrug rijdt. Overigens is de zessporige brug over de Rijn de drukste spoorbrug van Duitsland – er raast altijd wel een trein voorbij. Loopt het spreekwoordelijke Keulse "Jefööhl!" hier al over? Misschien nog niet, en we rijden het centraal station al binnen. Het Ludwig-museum staat op de agenda. Maar wat staat er letterlijk in de weg? De Dom natuurlijk. En veel bouwhekken. Zo gaat dat in het centrum van Keulen, waar veel cultuurschatten worden gebouwd of gereed gemaakt voor de toekomst.

De bouwhekken leiden ons naar het museum. Oh wat, ... bouwhekken? Het is eigenlijk een openluchttentoonstelling. Er staan grootformaat afbeeldingen op van Keulse kunstschatten uit vele tijdperken. Het pre-Romeinse en Romeinse tijdperk, de middeleeuwen en, laten we zeggen, het Ludwig-tijdperk. Want daar is ze dan: de Mona Lisa van Keulen: het blonde stripmeisje van Roy Lichtenstein. In het groot. Haar vragende blik is gericht op de hoofdingang. We volgen haar ... en even later staan we weer voor het station. Dit keer dat van Perpignan. Het is een groot werk van Dalí. Met drie bij vier meter is het ongewoon groot voor zijn oeuvre – en erg biografisch. Het lijkt alsof hij zelf uit een droom is gevallen. Zeer indrukwekkend. Daarnaast laat Dalí's surrealistische collega Ernst de heilige Maria het jongetje Jezus kastijden. Ten overstaan van drie getuigen – waaronder de schilder zelf. Het was destijds een schandaal. Vandaag hangt het rustig in het Ludwig.

Irene en Peter Ludwig hebben deze collectie gecreëerd. Ze transformeerden hun chocoladefortuin vakkundig en aan de hand van het beste advies in kunstschatten. Vandaag de dag van onschatbare waarde. In 1976 schonken ze een deel van hun 20e-eeuwse collectie aan de stad Keulen. De voorwaarde: Een museum. Met hun naam. En de namen, in wiens ateliers ze de werken vaak rechtstreeks kochten, groeiden en groeiden. 

Het resultaat is zeer indrukwekkend. Het museum Ludwig is de "Who's Who" van de kunstgeschiedenis van de 20e eeuw. Hier hangen en staan ze allemaal. De collectie telt alleen al meer dan 800 Picasso's (met prenten en keramiek). Het heeft de grootste Pop Art collectie buiten de VS. En met de vroege toevoeging van de collectie van advocaat Haubrich heeft het ook een uitstekende collectie expressionistische werken van Kirchner, Pechstein, Macke en co.

Maar wat bereiken deze geformuleerde superlatieven in vergelijking met een randstadervaring? De ontmoeting met de reus Rosenquist (Star Thief, 1980), de nog grotere Léger (Die Taucher, 1942), de grote werken van Gerhard Richter zoals Ema (1966), Paul Klee's "Hauptwege und Nebenwege" (1929) en Warhol, Warhol, Warhol. Waaronder de Jackie Triptych (1964) en de dubbele Elvis (1963). Haal diep adem. – Hoog tijd voor een pauze

"Mooier aankomen in NRW" is de naam van een publiciteitscampagne van de spoorwegen en de deelstaat om treinstations te ondersteunen. Ja, het kan mooier, dat is de gedachte die opkomt als men aankomt. Maar de inhoud klopt. Het historische stationsgebouw in Düren wordt beschreven als een "monument dat de stad karakteriseert", nu 150 jaar na de opening. Düren is tenslotte geen geïsoleerd dorpsstation. Ook ICE-hogesnelheidstreinen van en naar Berlijn stoppen hier tijdens hun rit tussen Aken en Keulen. 

De ongeveer een kilometer lange weg naar het museum leggen we te voet af. De wandeling van 15 minuten voert ons langs de restanten van de 12e-eeuwse stadsmuur. Dan komen we aan op een ietwat misvormd plein. Ooit bedoeld als een prachtige combinatie van theater, kerk en museum, zijn na de oorlog alleen de resten van de kerk en een gehavend museum overgebleven. "99 procent van Düren was verwoest. Slechts dertien gebouwen overleefden de oorlog. Het Leopold Hoesch-museum was er daar één van," herinnert museumwoordvoerster Helen Wobbe zich. Het gebouw uit 1905 heeft een prachtig speels uiterlijk, neobarok en art nouveau zijn een lust voor het oog. De zware toegangsdeur gaat als bij toverslag open. Kom binnen!

 De historische inkomhal verwelkomt ons met veel charme. Een gedenkplaat eert de oprichter Hoesch als beschermheer, die zijn hoofdkantoor toen allang naar Dortmund had verplaatst, waar "Hoesch" synoniem werd voor staal. Hij had het opgevat als een universeel museum, maar vandaag de dag is het er al lang alleen voor de kunst en biedt het – misschien – een perfect kader. De afstanden in het gebouw zijn kort. Eén stap vanuit de inkomhal in de "hall of fame" van het museum, zo voelt het voor de gast. De portretten hangen dicht op elkaar, als in St. Petersburg. Hoesch zelf, naast werken van Hofer en Kokoschka, Modersohn-Becker en Mueller. En een mooie jonge vrouw. "Ze hangt hier op dit moment," zegt Helen Wobbe, terwijl ze lichtjes naar boven wijst. Het is zoiets als het lievelingsschilderij van de inwoners van Düren. Het "Mädchen mit roter Schleife" uit 1909 is voor hen een vast referentiepunt in de collectie; iedereen die ze ziet, voelt zich thuis. Teruggebracht tot slechts de basiskenmerken, typisch voor Jawlensky, betovert ze ons met haar wijde ogen en laat ze ons puzzelen over het expressieve kleurgebruik. Ze kijkt ons van voren aan, van achter het overgrote lint. Ze past bij de charme van het museum en versterkt die zelfs.

Dan gaan we verder. De collectie is indrukwekkend. Kandinsky's "Weißer Punkt" krijgt de ruimte die het nodig heeft. Schlemmer is vertegenwoordigd, net als Dix, die is afgebeeld in een indrukwekkend zelfportret. Een mini-Macke ontmoet Werefkin, een vroege borrel op Geiger. Kirchner's "Tobel" hangt naast Schmidt-Rottluff, wiens "Ostsee" eerst voorbeeldig werd gerestaureerd en daarna zijn weg terug naar de collectie vond. Naast de schijnbaar golvende nagels van Uecker is er ook een echt ontroerende Piene: waarschijnlijk de laatste lichtkamer die de Zero-kunstenaar nog zelf in 2010 maakte. Een korte pauze voor het festival van licht voor de ogen.

"We kunnen van geen van hen een solotentoonstelling organiseren, maar we hebben van allen voorbeelden," zegt Helen Wobbe over de collectie. Inclusief Niki de Saint Phalle, hoewel de "Nana" uit Düren (we hebben er net een gezien in het Ludwig in Keulen) net naar het magazijn is verplaatst. Er is ook voortdurend beweging in het Leopold Hoesch-museum – en in de collectie. Een hedendaagse Sailstorfer staat naast een historische Erbslöh en de meest recente aanwinst van Tim Ullrich inspireert met "100$ shredded". Humor is dus ook mogelijk, wat meteen verdwijnt in "Vom Leben in Industrielandschaften" (2018) van Anja Dorn. De nabijgelegen dagbouwmijn en haar sporen zijn haar onderwerp. Een inspirerende combinatie – niet minder dan het oude gebouw met het nieuwe white cube-nieuwbouw, dat het museum ruimte geeft voor tijdelijke tentoonstellingen.

Al voor de grafische voorstelling worden we overweldigd door de kwaliteit en de overvloed – door de mix en de sfeer. Een klein team met een geweldige collectie zorgt voor puur kunstgenot. En het hoeft niet te eindigen voor het café. Klaus Föttinger heeft er met behulp van "Saigon Wraps and other Natural Phenomenons" (2010) een kunstlocatie van gemaakt. Daarna gaat het naar de grafiek. De ‘registrarin’ van het museum mocht zich hier uitleven. Ze mocht haar 60 favoriete stukken ophangen uit de 10.000 bladen die ze eigenlijk alleen beheert. Een subjectieve keuze, waaronder Ensor, Rembrandt en Man Ray, wat de passie waarmee hier gewerkt wordt alleen maar versterkt.

Tot slot staan we terug in de inkomhal, waar de kleurrijke vogels nog steeds vliegen. Rückriem ontwierp ze voor de koepel. Strikt geometrisch volgens wiskundige berekeningen als volgt: ... Oh, laat het aardige personeel het maar uitleggen, het zal inspireren. We moeten zelf wegvliegen, 15 minuten naar het centraal station.